Reinier van den Berg: 'Klimaatverandering biedt óók kansen.'

Het klimaat verandert, dat weet iedereen. De kranten staan er vol van en bij ieder journaal is er wel een item dat de gevolgen van klimaatverandering in beelden toont. De noodzaak om iets te doen is groot. Zowel grote veranderingen als kleine stapjes dragen bij aan het tegengaan van klimaatverandering. Het is zeker nog niet te laat en we kunnen samen het verschil maken.

Iemand die daar alles van weet is Reinier van den Berg. Als meteoroloog en boegbeeld van RTL Weer ziet hij het klimaat veranderen. Hij schetst voor ons een beeld van de huidige situatie én de mogelijkheden om het tij te keren. Waar staan we, hoe kunnen we de uitdaging aangaan en hoe ziet ons leven en landschap er in de toekomst uit?

 “Er moet écht wat veranderen,”, zegt Reinier terwijl hij omhoog wijst. “Zie je die wolken? Niks van wat je daar ziet, is een echte wolk. Het zijn alleen maar strepen van uitstoot van vliegtuigen. Uitstoot die bijdraagt aan de opwarming van de aarde.”

Wat is er eigenlijk aan de hand?

Het is een mooie zonnige dag, net voor de start van de hittegolf van deze zomer. We zitten in de achtertuin van het biobased gebouwde huis van Reinier. Met een kopje koffie en zelfgebakken koek, uitkijkend over het glooiende landschap, duikt Reinier meteen de geschiedenis in. “Dit wordt de 30ste hittegolf sinds we begonnen met metingen. In de hele vorige eeuw waren dat er 16, in deze eeuw gaat de 14e nu van start. We zitten nu op een temperatuurstijging van ruim 1,2°C sinds de start van die metingen. Dat is een gemiddelde van de hele wereld, waarbij zowel op land als op zee gemeten wordt. Als je alleen naar land kijkt, dan zitten we al boven de 2°C. Uit een recent onderzoek van het KNMI blijkt, dat de warmste zomerdagen in Nederland en andere delen van Europa maar liefst 4 graden heter zijn in het huidige klimaat.”

Hij vervolgt: “Dat wat we hier aan broeikasgassen uitstoten is binnen twee weken de hele wereld rond. Dus hoe groot is het probleem? Het is wereldwijd. Alles is met elkaar verbonden, de lucht natuurlijk, maar ook de zeeën en oceanen.”

Klimaatveranderingen van alle tijden

“Klimaatwisselingen horen bij onze wereld, dat is altijd zo geweest. We kennen ijstijden en ook warmere periodes. De schommelingen kunnen bijvoorbeeld ontstaan door kleine wisselingen in de baan van de aarde rond de zon. Die baan is een soort ellips, maar die verandert op hele lange tijdschalen van honderdduizenden jaren in een bepaalde regelmaat van vorm.” Hoewel deze veranderingen van klimaat natuurlijk zijn, is het nu wel anders dan voorheen. Reinier legt uit: “De natuurlijke schommelingen in het klimaat gaan zo geleidelijk dat de aarde, en alles wat er op leeft, daarin meebeweegt en zich aanpast. Het probleem van de huidige tijd, laten we zeggen de afgelopen honderd jaar, is dat wij mensen met ons gedrag zoveel invloed uitoefenen dat er een verstoring is ontstaan. De aarde warmt veel meer en veel sneller op dan natuurlijk is. En dat heeft gevolgen.”

Winters zonder schaatsen

“Door onze manier van leven, met een enorme uitstoot van broeikasgassen, warmen we de aarde op. De aarde ontvangt zonnestraling waardoor de planeet als het ware op temperatuur wordt gehouden. Onze planeet straalt een deel van die warmte ook terug naar de ruimte. Maar de broeikasgassen in de atmosfeer, zoals CO2, maar ook Methaan en Lachgas, en zelfs nog een scala andere broeikasgassen, absorberen van nature een deel van de straling die de aarde zelf uitzendt. Naarmate we meer broeikasgassen in de atmosfeer pompen, kan er steeds minder warmte ontsnappen, terwijl er wel evenveel zonne-energie op aarde blijft komen. En dus warmt de aarde nu duidelijk op. Eenvoudig samengevat: we hebben een broeikas gecreëerd waar we zelf in zitten.”

Reinier gaat verder en beschrijft de gevolgen hiervan: “We zien klimaatverandering nu al aan de toenemende periodes met extreme warmte en aanhoudende droogte. Binnen één generatie zullen we nog meer gaan merken. Overal ter wereld, op alle continenten en in alle oceanen. Drie jaar geleden was het voor het eerst 40 graden in Nederland, dat is ongekend. Zachte tot zeer zachte winters zijn inmiddels ook het nieuwe normaal geworden.”

Het doemscenario

Als we achterover blijven leunen, dan ziet de toekomst er niet zo rooskleurig uit. Reinier beschrijft het plaatje dat dan voor ons ligt:

“Met name in onze steden zal de zomerse hitte steeds vaker en op steeds grotere schaal overlast veroorzaken. De ouderen en zwakkeren in de samenleving merken dat het eerst en het meest, dus meer zorg voor de meest kwetsbaren wordt nog belangrijker.”

“De scheepvaart en dus de logistiek van heel veel processen kan vaker gedwarsboomd worden door te laag water. Periodes van extreme droogte worden afgewisseld met overvloedige regenval. Daardoor krijgen we ook te maken met overstromingen. We kunnen de hoeveelheden niet aan.”

“Dat heeft gevolgen voor de landbouw; voedsel verbouwen is moeilijk als er niet constant voldoende water is. Ook hebben we natuurlijk zelf zoet water nodig voor drinkwater.”

Hoe realiseren we een toekomst voor onszelf?

Het doemscenario wat Reinier schetst hóeft geen realiteit te worden. Optimistisch én realistisch benoemt hij de stappen die volgens hem nodig zijn om het tij te keren.

1. Alle nieuwbouw ‘biobased’

In Nederland is 25% van de omgeving bebouwd, en in de bebouwing is enorme winst te behalen. Biobased gebouwen  - gemaakt van materialen zoals hout, stro, vlas, olifantsgras en hennep - zijn natuurlijk ademend en warmen niet te veel op. Voldoende ramen voor zoninkomst in de winter maar wel met adequate zonwering aan de buitenzijde voor de hetere zomers, zorgen ervoor dat je amper verwarming en koeling nodig hebt. Mits de woning ook optimaal is geïsoleerd. Daarbij: in biobased gebouwen is veel CO2 vastgelegd, die dus niet in de atmosfeer terechtkomt.

2. Groene steden

Een stad vol parken, verticale beplanting en voldoende schaduw zorgt voor bewoonbare koele steden. Wist je dat je met het planten van tien bomen hetzelfde effect aan verkoeling kunt bereiken als met het plaatsten van honderd airco’s?

3. Iedereen een elektrische auto

Batterijen van de huidige elektrische auto’s zijn al voor ruim 90% recyclebaar en de volgende generatie batterijen kan tot wel honderd jaar meegaan. De verandering in hoe we ons verplaatsen is al volop gaande, maar nog voor een relatief beperkte groep. De aanschaf is te duur voor de gemiddelde burger. De techniek is er al, nu moeten er meer aanbieders komen, waardoor het betaalbaar en bereikbaar wordt voor iedereen.

4. Nieuwe verdienmodellen voor de landbouw

In Nederland wordt 75% van landbouwgrond gebruikt om diervoeding zoals gras en mais te verbouwen. Als we minder vlees gaan eten, hoeven we minder dieren te houden en dus te voeren. Daarmee komt er landbouwgrond beschikbaar voor nieuwe verdienmodellen zoals het verbouwen van bouwmateriaal. Door bouwmateriaal te verbouwen, wordt er ook weer aan CO2 opslag gedaan. Een mooie stimulans zou zijn als boeren subsidie krijgen voor de CO2 die zij opslaan. Een win-win voor veel partijen.

5. Recyclen naar primair plastic

We kunnen niet zonder plastic. Er zijn geen goede alternatieven voor bijvoorbeeld de grootschalige toepassing van plastic in de zorg. Maar hoe we ermee omgaan kan wel een groot verschil maken. Slechts 8% van het plastic dat wereldwijd gebruikt wordt, wordt tot op zekere hoogte gerecycled. In Nederland ligt dat percentage met 25% iets hoger, maar nog altijd is dat erg weinig. Het probleem is vooral, dat plastic een verzamelnaam is van wel 1000 verschillende soorten kunststoffen. Deze worden soms ook nog eens gemengd met bijvoorbeeld aluminium, zoals in chipszakken wordt gedaan. Daarbij wordt het plastic vaak ook nog eens vervuild met bijvoorbeeld voedselresten. Het is heel lastig om dat allemaal goed te sorteren en daardoor is het niet goed te recyclen. Met als resultaat dat het toch op een afvalberg of zelfs in de zee belandt. En zo krijgen we een plastic soep. Innovaties die het mogelijk maken om van gebruikt plastic gas te maken en dit om te zetten naar vloeistof, zijn de toekomst. Vloeibaar plastic is namelijk olie en olie is het beginproduct van plastic. Als je dat raffineert naar nafta kun je weer primaire plastics maken.

6. Expert in waterberging

We staan als Nederland bekend om onze expertise in watermanagement, we zijn extreem goed in water weghalen en tegenhouden. We missen alleen expertise om water te behouden. Dat moeten we dus ontwikkelen. Gek genoeg is er 20% meer regen dan vroeger. Dat komt omdat warmere lucht meer water vasthoudt. Maar door de ‘goede’ afwatering gebruiken we die extra regen niet. Ons hele landschap is er op ingericht om water af te voeren, alle slootjes zorgen ervoor dat regenwater snel wordt afgevoerd naar zee. Juni was bijvoorbeeld een bijzonder natte maand, maar daar hebben we in de maanden erna helemaal geen profijt van gehad want het water was allang naar zee gebracht. Door expert te worden in waterberging en meer waterreservoirs aan te leggen, kunnen we het water opvangen en gebruiken in periodes van droogte.

We moeten gewoon aan de slag

Hoewel Reinier als geen ander doordrongen is van de ernst van de situatie, pleit hij er toch voor om niet te veel naar het doemscenario te kijken. “Het is crisis, maar sámen kunnen we die aan. Stop met vooruitschuiven en zet alles op alles om het radicaal anders te gaan doen.”

Hij gaat zelfs nog een stapje verder: “Het is zélfs mogelijk om de klok nog terug te draaien. Dan moet wel iedereen mee en zo snel als het kan. Het is wijsheid om kansen te zien in deze transitie, die noodzakelijk is voor ons levensbehoud. We kunnen vóórloper worden, exporteur van kennis en nieuwe systemen. Dan hoeft het niet eens pijn te doen en hebben we er allemaal profijt van.”

Nieuwe businessmodellen

Verwachtingsvol stelt Reinier: “Goede ondernemers onderscheiden zich in een crisis. Je kan maar beter op die trein springen, anders ben je gewoon te laat. Ik verwacht dat er binnen nu en vijf jaar een enorme transitie is gemaakt. Degenen die nu een andere stip op de horizon durven te zetten, dat zijn degenen die overleven.”

“Nieuwe businessmodellen zijn nodig om de transitie werkelijkheid te laten worden. Aan het einde van de dag moet het niet alleen rendabel zijn voor het klimaat maar ook voor de portemonnee. Het grote verschil is te maken in zes onderdelen: energie, bouw, mobiliteit, consumptie, landbouw en watermanagement. Als je verbindingen legt tussen de sectoren, zodat iedereen er van profiteert, ben ik van overtuigd dat er een heel goede nieuwe business case te maken is.”

Maak het bereikbaar voor iedereen

Reinier ziet ook een belangrijke rol voor de overheid: “Er moeten goede business cases te maken zijn, maar ook moet je zorgen dat het bereikbaar wordt voor iedereen. Dat betekent een herziening van rijkdom en armoede. Het is namelijk niet uit te leggen dat Shell door de huidige gascrisis een miljardenwinst maakt en amper belasting betaalt, terwijl huishoudens hun energierekening niet kunnen betalen.”

Kies ervoor om het verschil te maken

Aanmoedigend sluit Reinier af: “We kijken nu tegen een berg werk aan met een doembeeld dat ons voorgespiegeld wordt. Maar we moeten gewoon aan de slag gaan. De impact van die ene persoon en dat ene bedrijf, is samen de impact die we als geheel hebben. Laten we ervoor kiezen het verschil te maken.”